Kano vakantie in Zweden | Ervaring en tips voor een meerdaagse kanotocht

Reisjevrij app QR
Download de Reisjevrij app Download de Reisjevrij app

Kano vakantie in Zweden: ervaring meerdaagse kanotocht

Wildkamperen: de één houdt ervan, de ander moet er niet aan denken. Zweden is bij uitstek een land waar je goed kan wildkamperen. Dit is namelijk niet in alle landen toegestaan, maar in Zweden geldt het zogeheten ‘allemansrecht’ – wat grofweg betekent dat de natuur van iedereen is en iedereen daar dus vrij gebruik van mag maken. Een goede manier om je onder te dompelen in de bijzondere natuur van Zweden en daar te kamperen, is per kano. Al kanoënd verplaats je jezelf met al je spullen van plek naar plek, op zoek naar idyllische kampeerplekjes. Een uniek en actief avontuur waarbij je je even helemaal alleen op de wereld waant en tot rust komt. Hoe werkt het precies, hoe kun je het zelf regelen en wat zijn mooie plekken om te kanoën in Zweden?

Kanoën in Zweden

kjak ervaring kanotocht
mooie kanotocht zweden

Zweden is bij uitstek een geschikt land om te kanoën, vanwege meerdere redenen. Allereerst natuurlijk de prachtige en bijzondere natuur. Zweden ligt niet eens heel ver van Nederland af, maar de natuur is zo anders dat je jezelf op een ander continent waant! Zweden beschikt over een tal van grote en kleine meren, omringd door mooie dennen en gesteenten. In die mooie natuurgebieden wonen natuurlijk ook veel wilde dieren, zoals bijvoorbeeld veel vogelsoorten, otters en elanden. De meren zijn zeer geschikt om te ontdekken per kano. Natuurlijk hangt het af van de weersomstandigheden, maar over het algemeen is het water rustig en kun je gemakkelijk langs de kant kanoën om in de luwte te blijven. Door langs de kant te kanoën heb je daarnaast de grootste kans om wild te spotten. Ten tweede is het in Zweden zoals hierboven beschreven overal toegestaan om wild te kamperen – zolang je maar met respect voor de natuur omgaat. Je kunt dus al je spullen in de kano meenemen en een mooie route afleggen, waarbij je iedere nacht op de meest idyllische plekjes midden in de natuur slaapt. Dit kan zijn op een eilandje midden op het meer, maar bijvoorbeeld ook tussen de bomen of boven op een grote rots. Alles is mogelijk en je hebt alle vrijheid!

kamperen zweden
overnachten tent kanoreis
Wildkamperen op de mooiste plekjes aan het water!

Het derde voordeel zijn meer praktische punten. Zweden is gemakkelijk en snel te bereiken vanuit Nederland, zowel met bijvoorbeeld de auto of bus als met het vliegtuig, daarover hieronder meer. Verder is het eenvoudig om op locatie een kano te huren, dus die hoef je niet zelf mee te slepen. Als je in de zomer gaat kanoën in Zweden, heb je te maken met enorm lange dagen omdat de zon bijna niet onder gaat. Je kunt dus de hele dag kanoën. Tot slot is Zweden gewoon een heel mooi en fijn land, met goede voorzieningen, men spreekt er Engels, routes zijn goed aangegeven en je zou je kanotocht nog kunnen combineren met een leuke stedentrip.

Kano vakantie in Glaskogen – Zweden

mooie natuur Glaskogen
natuur kanoen zweden
Glaskogen natuurreservaat

Zweden is dus een zeer geschikt land om een kanoreis te maken! Waar kun je zoal naartoe? Wij hebben een mooie kanoroute afgelegd in het Glaskogen natuurreservaat. Dit is een uitgestrekt gebied in het westen van Zweden en is bij uitstek geschikt voor een mooie kano vakantie van 7 dagen. Het reservaat bestaat uit wel 80 verschillende meren van verschillende groottes, die je één voor één kunt bezoeken door (kleine) stukjes over land te wandelen (de zogeheten landtransporten). Doordat je steeds weer op een nieuw meer peddelt, lijkt het alsof je meerdere vakanties in één tocht maakt. Het ene meer is enorm groot en uitgestrekt, andere meren zijn weer smaller en met andere vegetatie. Het is gemakkelijk om er een route uit te stippelen en er zijn zelfs routes die je op de kaart kunt vinden. Naast kanoën kun je in dit gebied ook goed wandelen. Verder zijn er genoeg plekken te vinden waar je je tentje kunt opzetten en een kampvuur kunt maken. Soms zijn de plekken ook voorzien van zogeheten shelters, houten hokjes met een vuurplaats (soms zelfs een wc en droog brandhout).

Koop deze handige kaart, waar kanoroutes op uitgestippeld en shelters op aangegeven staan!

Kano vakantie in Blöm-fox – Zweden

Blöm-fox zweden

De landtransporten om van meer naar meer te komen, vergen wat inspanning. Je moet dan namelijk de kano uit het water halen, en deze met al je spullen erin, op een kanowagen voortduwen- of trekken- naar het volgende meer. Wil je gewoon lekker peddelen en minder landtransporten? Dan is kanoën in Blöm-fox wat voor jou. Dit gebied ligt op de grens tussen Zweden en Noorwegen en is vanzelfsprekend ook een hele mooie optie om een kanotocht door te maken. Van wat ik gezien heb, denk ik dat je hier meer rotswanden tegenkomt dan in Glaskogen. Voor ieder wat wils!

Andere mooie plekken

Zweden staat bekend om haar vele meren, dus er zijn natuurlijk nog meer plekken waar je goed kunt kanoën in Zweden. Voorbeelden zijn Sommen, bekend om de vele eilandjes, Klarälven waar juist wat meer campings en faciliteiten te vinden zijn en Tiomilaskogen wat juist weer ver weg van de bewoonde wereld is. Genoeg opties dus voor een mooie kanotocht door Zweden.

Waar en hoe regel je een kano vakantie?

kjak kanovakantie
Glaskogen natuurreservaat zweden

Wij gingen 7 dagen kanoën met K-jak, een reisorganisatie die actieve reizen aanbiedt, waaronder ook een kanotrip in Zweden. K-jak kan jou op twee manieren ondersteunen bij jouw unieke reis. Zo kun je ervoor kiezen om met eigen vervoer naar Zweden af te reizen, en het kanomateriaal van K-jak te huren. Dit materiaal bestaat uit een 2- of 3-persoons kano, inclusief kano-uitrusting (denk aan peddels, zwemvesten, waterdichte ton, kookset etc.), maar ook gedetailleerde kaarten van het gebied met een uitgestippelde route en instructies vooraf. Als je ervoor kiest om met eigen vervoer te komen, reis je eerst af naar het basecamp van K-jak. Hier ontvang je de spullen en kun je voor vertrek nog overnachten (kamperen). Het is ook mogelijk om, tegen een meerprijs, ook een kampeeruitrusting en voedselpakket bij K-jak te kopen. K-jak dropt je vervolgens op het startpunt van de kanoroute en daarna ben je een week op jezelf aangewezen.

basecamp kjak
eten tijden kanovakantie
kanoen scandinavie
Het basecamp van K-jak en het voedselpakket dat je kunt kopen!

Je kunt ook zelf je voedselpakket voor een week samenstellen. De informatie van K-jak die je vooraf ontvangt, helpt je daarbij! Ook voor de overige spullen ontvang je van K-jak een handige paklijst.

De andere optie is om gebruik te maken van de busreis die K-jak aanbiedt. Ook hier huur je dan al het benodigde materiaal voor de kanotrip via K-jak, maar is er ook een busreis inbegrepen vanuit Antwerpen, Breda of Arnhem. Voor deze optie heb ik zelf gekozen. Het was een heerlijk ontspannen reis met de bus, waarna je in de middag in het basecamp aankomt. Daar haal je al het materiaal op, kun je nog even lekker douchen, krijg je de instructies en kun je deelnemen aan de gezellige BBQ met de groep. De volgende dag rijdt K-jak je naar het startpunt van de route en begint de kanotrip.

De meerdaagse kano route: Gla Forest tour

kanoen zweden vakantie

K-jak bracht ons naar het startpunt van Gla Forest tour. Je kunt vervolgens zelf kiezen of je deze route individueel aflegt, of met anderen van de groep. De groep wordt opgesplitst en vertrekt in fases, zodat je tijdens het kanoën niet steeds anderen tegenkomt. Tijdens de instructie vooraf in het basecamp van K-jak krijg je veel uitleg over de route. De route is in totaal 120 kilometer lang, waarvan 20 km landtransporten betreft. Je hebt ruim voldoende tijd om de route in 7 dagen af te leggen. Geadviseerd werd om ongeveer 4 tot 6 uur per dag te peddelen (en/of te wandelen), of ongeveer 20 kilometer per dag af te leggen. Als je dat aanhoudt, heb je zelfs nog een ‘reservedag’ voor eventuele uitloop of wanneer je ergens wat langer wil blijven om bijvoorbeeld een stuk te wandelen. Geen stress dus tijdens het afleggen van de route. Wij vertrokken op dag 1 om 12:30 uur en werden op de zevende dag om 13:30 uur weer op datzelfde punt terug verwacht en opgehaald. Die avond vertrokken we na een gezellige afsluitende barbecue weer terug naar Nederland, waar we de volgende middag aankwamen.

kamperen zweden
ervaring kano varen kjak

Van K-jak ontvingen we twee handige kaarten die de route aangaven. Ook werden op de kaart mooie kampeerplekken, shelters en andere bezienswaardigheden aangegeven. Je volgt de op de kaart aangegeven stippellijn. Soms was het even zoeken waar we aan land moesten! De kaart van K-jak heeft voor ieder landtransport duidelijke beschrijvingen over waar je het water uit moet, hoe lang en in welke richting je moet lopen en waar je weer het water in moet. Je herkent deze punten ook aan de leuke bordjes die je hieronder op de foto ziet! Dit was af en toe even zoeken. Hierbij moet je goed kijken naar herkenningspunten op de kaart (bijvoorbeeld aan de hand van eilandjes of inhammen op de kaart) en als het echt niet lijkt te lukken, kun je altijd even spieken op Google maps op je telefoon.

Wij hebben de kanoroute zonder problemen afgelegd en alle landtransporten makkelijk kunnen vinden. Om toch het vakantiegevoel vast te houden, deden wij iedere dag lekker rustig aan. Na een frisse duik in het water en een lekker ontbijtje, braken we de tent af, pakten we alles weer in en vertrokken rond 10:00 uur. Na een uur of twee peddelen zochten we een leuk plekje om te lunchen en hadden we op een paar dagen het geluk dat we lekker van de zon konden genieten. Daarna voeren we rustig door, op zoek naar een plekje om te overnachten. Meestal hadden we ’s ochtends op de kaart al een kampeerplek voor die dag gezocht. In de middag kom je aan op dat plekje en heb je vervolgens nog tijd zat om alles op te bouwen en even lekker te ontspannen of de omgeving te verkennen. Op die manier combineer je echt een actieve vakantie met ontspanning.

kanotocht tips
inpaklijst kanoreis
kano tour zweden
De bordjes geven aan waar je aan land, en weer te water moet.

In deze route komt drie keer een landtransport van rond de 5 kilometer voor (waarvan sommige stukken bergopwaarts). Hierbij haal je de kano dus uit het water en moet je een stuk over de weg lopen voordat je weer verder kan peddelen. Hou hier rekening mee tijdens het uitstippelen van de route, want de landtransporten zorgen voor afwisseling. Wij zorgden ervoor dat we bijvoorbeeld niet twee (lange) landtransporten op één dag zouden moeten doen.

K-jak biedt ook een kanotocht aan in Blöm-fox, dat is een makkelijkere route.

Na een week heb je 120 kilometer afgelegd en ben je veel ervaringen rijker! K-jak komt je weer ophalen en brengt je weer terug naar het basecamp, waar je weer lekker kunt douchen en gebruik kunt maken van de overige faciliteiten. Diezelfde avond brengt de bus je weer naar de gekozen opstapplaats.

Waar slaap je?

kano tour zweden
wildkamperen zweden

Langs de route zijn er genoeg mooie plekjes te vinden om te wildkamperen. Zo hebben wij één keer op een eilandje midden op het meer geslapen, maar ook ergens tussen de bomen en een keer gebruik gemaakt van een shelter. Op de kaart van K-jak zijn bepaalde plekken gemarkeerd die geschikt zijn om te overnachten, maar je kunt zelf ook op zoek gaan naar een plekje. Het meest van belang is dat er natuurlijk genoeg ruimte is om je tent op te zetten, en bijvoorbeeld dat de grond niet schuin afloopt (dat slaapt niet zo lekker). Wij hebben nooit problemen gehad met het vinden van een mooie plek. Shelters zijn op de kaart aangegeven kampeerplekken met wat faciliteiten, zoals een hokje van hout en een vaste vuurplaats. Soms wordt er zelfs dagelijks brandhout bij de shelters achtergelaten. Een shelter zou een uitkomst kunnen zijn als het bijvoorbeeld regent en je wat spullen droog wil houden.

De overige nachten hebben wij geslapen in de tent die in het kampeerpakket van K-jak zit. Dit was een mooie, waterdichte tent die gemakkelijk op te zetten is. Verder zat in het kampeerpakket een tarp (luifel) zodat je bij regen droog buiten kunt zitten, een (was)lijn, een zelf opblazende slaapmat (5cm dik) en een grote waterdichte tas. Het kampeerpakket was enorm handig. Ik zou zelf nog inklapbare krukjes of stoeltjes meenemen en misschien een grondzeiltje. Kies je niet bij K-jak voor het kampeerpakket? De volgende spullen ontvang je sowieso wanneer je een kanoreis bij hen boekt:

  • Ruime Canadese twee of driepersoons kano
  • Waterdichte ton per kano (om je spullen in te bewaren en droog te houden)
  • Klein tasje waterdicht
  • Kanowagentje (voor landtransport)
  • Peddels
  • Zwemvest
  • Spons
  • Schepje (om de grote boodschap te begraven)
  • Gedetailleerde kaarten
  • Waterdichte kaarthouder
  • Outdoor gids en routebeschrijving
  • Premium uitgebreide Zweedse kookset (Trangia 25-21 UL/D/GB Gas burner)
  • smeedijzeren pan voor koken op open vuur (Petromax SP32)
  • Afwasteiltje met biologisch afbreekbaar afwasmiddel
hangmat zweden

Wat eet en drink je?

Wij hadden naast het kampeerpakket van K-jak, ook het voedselpakket dat zij aanbieden bij onze reis gekozen. Dit pakket was echt super uitgebreid! De inhoud wisselt, maar je kunt denken aan houdbare producten zoals rijstwafels, crackers, pindakaas, pasta, oploskoffie, theezakjes, (cup-a-)soep, noodles, energierepen en nog meer lekkere dingen zoals snoepjes en marshmallows voor in het vuur! Het avondeten bestond uit gedroogd voedsel waar je heet water bij giet. Dit lijkt misschien niet echt lekker, maar is ons heel erg meegevallen. Vooral de zakjes met pasta (carbonara en bolognese) of rijst (nasi) waren prima te eten. Tijdens de laatste stop van de busreis heb je ook de mogelijkheid om zelf nog wat (verse) producten te kopen in de supermarkt. Wij kochten daar bijvoorbeeld nog bananen, komkommers, appels, brood en eieren. De eerste twee dagen zouden deze producten nog zonder koeling moeten kunnen. Verder kun je zelf nog bijvoorbeeld limonadesiroop (ook in handige klein-verpakkingen te verkrijgen) of pannenkoeken-mix inslaan. Het voedselpakket was meer dan genoeg voor een week lekker eten en wij hadden zelfs nog over.

Het is niet nodig om water mee te nemen, want dit haal je gewoon uit het heldere meer! Het is niet nodig dit water nog te zuiveren, maar je kunt ervoor kiezen om waterzuiveringstabletten mee te nemen of het water eerst nog te koken.

Kosten kanotrip met K-jak

K-jak hanteert vaste prijzen. De optie met eigen vervoer kost €425 per persoon en de reis kost €650 inclusief de busreis. Zoals gezegd kun je optioneel nog kampeeruitrusting (tent, slaapmatjes, tarp) voor €90 per persoon en een voedselpakket (met ruim voldoende -houdbaar- voedsel voor de hele week) a €125 per persoon bij huren.

Onze ervaring met kanoën in Zweden

kaart kanotocht zweden
zweden zonsondergang

Zoals beschreven hebben wij de kanoreis in Zweden via K-jak gedaan, en we delen graag onze ervaring. De natuur in Zweden is prachtig en heel anders dan bijvoorbeeld Nederland. K-jak heeft een mooie route uitgestippeld, waarbij je op de mooiste plekjes terechtkomt. Ik vond het vooral heel leuk om, na een dag peddelen en te genieten van de natuur, op zoek te gaan naar een mooi kampeerplekje en vervolgens dat plekje om te toveren tot je tijdelijke huisje. Na het opzetten van de tent, maakten we een kampvuur aan en genoten we van de langzaam ondergaande zon. Je komt hier echt helemaal tot rust. Er zijn zoveel dingen om te doen, lekker wat lezen, vissen, een wandeling maken door de prachtige natuur, spelletjes doen. Bij mooi weer is het ook heerlijk om nog een duik te nemen in het heldere water. Wanneer je trek krijgt bereid je het eten voor op het handige kooksetje dat je hebt meegekregen van K-jak. Ook is het tijd om de route voor de volgende dag alvast uit te stippelen. Hoe laat vertrek je? Waar wil je uiteindelijk naartoe? En waar stop je onderweg voor een wandeling, lekkere lunch of wat waterpret?

overnachtingsplekken kanovakantie
vis vangen zweden

Is het zwaar?

Wel moet ook gezegd worden dat het naast hard genieten, ook hard werken is. De hele route is zo’n 115/120 kilometer, waarvan een deel ook over land. Voor mij was peddelen een nieuwe beweging, waar ik vooral de eerste dagen aardig wat spierpijn van had. Naast peddelen, moet je ook sterk genoeg zijn om de kano soms uit het water te tillen, en vervolgens – met al je spullen in de kano – over land door middel van een kanowagentje voort te trekken of te duwen. In de route komt drie keer een landtransport van rond de 5 kilometer voor (waarvan sommige stukken bergopwaarts). Iedereen met een goede basis conditie kan deze tocht makkelijk afleggen. Tijdens de tocht slaap je waarschijnlijk minder comfortabel dan thuis en met slechte weersomstandigheden kan het peddelen soms een uitdaging zijn. Als je je daar goed op voorbereid en over een normale conditie beschikt, kan dit allemaal alleen maar meevallen. Je krijgt er een hele mooie, unieke ervaring voor terug. De slogan van K-jak is dan ook niet voor niets ‘Less Comfort, More Life‘ en het had niet passender kunnen zijn.

Paklijst voor je kanotocht

paklijst kanotocht zweden
wat meenemen kanotocht

Wat neem je mee op zo’n kanotocht door Zweden? Dit kan best lastig zijn, want je wil niet teveel meeslepen. Je spullen moet je namelijk goed kwijt kunnen in de kano en ook over land moet dit niet te zwaar zijn. Het viel mij heel erg mee hoeveel ruimte er was om spullen op te bergen in de kano. Mijn man en ik hadden allebei een (volle) 50 liter backpack mee. Een tip is om zeker een waterdichte hoes mee te nemen, voor de spetters die je maakt tijdens het peddelen maar ook voor als het ineens begint te regenen. Verder hadden wij een plastic doos met ons eten en drinken, een grote waterdichte tas voor spullen als de tent en de (opgerolde, zelf opblazende) slaapmatjes. Daarnaast zelfs nog een grote waterdichte ton, waarin we altijd een droog setje kleding en de slaapzakken bewaarden. In een kleiner waterdicht tasje bewaarden we de telefoons. In een losse rugtas bewaarden we losse spullen zoals flesjes drinken, energierepen, regenjasjes enzovoorts. Dit paste allemaal in de kano. Hieronder een lijst van essentials die niet mogen missen tijdens de kanotrip.

  • Tent (goed waterdicht!)*
  • Slaapmatjes*
  • Slaapzakken (goed warm, het kan best afkoelen)
  • (Opblaasbare) kussens
  • Tarp*
  • Opvouwbare stoeltjes of krukjes
  • Gas en kooksetje*
  • Plastic bestek, borden en bekers
  • Een powerbank (liefst op zonne-energie) en alle opladers
  • Of een aparte oplader op zonne-energie
  • Fles voor water (te drinken uit het meer)
  • Kleding voor zowel warm, als koeler weer dat bij voorkeur snel droogt
  • Fleecevest of lekkere trui voor in de avond
  • Zonnebrand
  • Anti-muggen spul en ook voor na de beet
  • Een EHBO-kit met oa genoeg verband, blarenpleisters, diarreeremmers, paracetamol en ORS
  • Eventueel waterzuiveringstabletten
  • (Vochtig) toiletpapier en/of vochtige doekjes
  • Zonnebril en/of petjes
  • Zwemkleding
  • Goede wandelschoenen, maar ook waterschoentjes
  • Sokken die snel drogen (natte voeten gegarandeerd)
  • Handdoeken
  • Indien gewenst een reishengel met het benodigde aas (een visvergunning koop je bij K-jak)
  • Waterdichte tasjes, ook voor de kaarten*
  • Aanstekers, waterdichte lucifers en/of een vuursteentje
  • Regenkleding en/of windjack

De dingen met een sterretje* er achter kun je dus ook huren via een reisorganisatie zoals K-jak.

Naar Zweden met eigen vervoer

Vliegtickets naar Zweden

Als je op eigen houtje naar Zweden afreist, heb je twee opties: vliegen of met de auto. De eerste optie is dan het vliegtuig. Dit is misschien snel, maar omdat de meeste kanotochten vanzelfsprekend starten op een plek midden in de natuur, is het soms wat lastig om vanaf de luchthaven op die plekken te komen. Een mogelijkheid is om eens te kijken of er treinen rijden, of een taxi te pakken. Als je hebt gekozen in welk gebied je wilt gaan kanoën, zoek je uit welke luchthaven daar dichtbij ligt en zoek je gemakkelijk tickets op Skyscanner.nl.

Wil je met het vliegtuig de camping van K-jak in Zweden bereiken? Dan vlieg je het beste naar Göteborg en daar pak je de trein naar Grums. Vanuit Grums kun je een taxi boeken naar het basecamp, de kosten daarvoor zijn rond de €100 per rit. Zoals gezegd kun je ook vanaf de luchthaven een huurauto huren, de rit naar het base camp duurt dan nog ongeveer een ruime 3 uur.

Als je met het vliegtuig komt kun je het best een kampeerpakket huren zodat je geen extra bagage hoeft mee te nemen in het vliegtuig.

Met de auto naar Zweden

kanotrip naar zweden
ferry naar zweden
Op de veerboot richting Zweden

Tot slot is het nog mogelijk om vanuit Nederland zelf te rijden naar Zweden. Met de bus deden wij er (vanuit Breda en na een stop in Arnhem om de laatste mensen op te halen) zo’n 20 uur over. Als je op Google maps kijkt, staat er dat de route zo’n 15 uur duurt. Wij gingen via Duitsland en Denemarken en moesten twee veerboten pakken. Een voordeel van eigen vervoer is dat je lekker je eigen tempo kunt bepalen en bijvoorbeeld nog verder zou kunnen reizen na het kano-avontuur.

Op de website van K-jak staan verschillende autoroutes naar het basecamp aangegeven, en het adres!

Hopelijk heb ik je enthousiast kunnen maken voor een mooie kanotrip naar Zweden! Heb jij nog leuke tips of heb je vragen? Laat hieronder een berichtje achter.

Have fun en reis je vrij,
Sofie

Hey lezer of reiziger! Foutje gezien, of heb jij actuelere informatie? Ik doe mijn best om alle reistips up to date te houden en jij kan daarbij helpen. Mail mij, ik ben je dankbaar. Dit artikel bevat affiliate links. Je leest er meer over in de disclaimer.

sofie hoebe

Sofie Hoebe

Door de jaren heen ben ik echt reis-verslaafd geraakt! Ik heb al een heel aantal landen van mijn bucketlist mogen afstrepen, maar er staat ook nog genoeg op. Het liefst maak ik actieve reizen: ik ga vaak op wintersport, duik graag en doe op reis zoveel mogelijk excursies en actieve activiteiten. Mijn reizen zijn heel gevarieerd: van all-inclusive hotels tot campings, van touren in een camper tot een zeilvakantie of cruise. Ik heb ruim twee jaar op het Caribische eiland Sint Maarten gewoond, dus ook over die regio kan ik veel vertellen. Ik hoop jullie door deze ervaringen ook verder op weg te helpen!

Meer over Sofie Hoebe

Ervaringen & Vragen

Stel je vragen, of deel jouw tips en ervaring hier!

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *